পেখু পেখু (ছয়চল্লিছ) : এমেচাৰ (Amateur) : ৰ'দত শুকাবলৈ দিয়া গৰাকী নোহোৱা আমৰ আচাৰ নহয়

["দৈনিক অসম"ৰ দেওবৰীয়া চ'ৰাত প্ৰকাশিত, ২০ অক্টোবৰ, ২০১৯]

·         এমেচাৰ অভিনেতা বুলি যেনেকৈ কোৱা হয়, তেনেকৈ এমেচাৰ কবি বুলি কিয় কোৱা নহয়?

·         এমেচাৰ শিল্পীৰ খাদ্য-বস্ত্ৰ-বাসস্থানৰ প্ৰয়োজন নাই বুলি কিয় ভবা হয়?

·         “অবাবতে” বোলা শব্দটোৱে তাৰ বিপৰীতে "বাবতে" বুলি কিবা শব্দ এটা থাকিব পৰাৰ সম্ভাৱনাটোক সূচায় নেকি?

·         এমেচাৰ স্ৰষ্টাৰ ধাৰণা এটা থকাৰ দৰে এমেচাৰ দ্ৰষ্টাৰ ধাৰণা এটাও থাকিব পাৰে নেকি?

·         এমেচাৰে চৰকাৰী কিম্বা ব্যৱসায়িক এজেন্সী সমূহৰ অনুকৰণ কৰাত অসুবিধাখিনি কি কি?

সমুদ্ৰ কাজল শইকীয়া, “ঘৰ-কথা”, বৰোডা এমেচাৰ ড্ৰামাটিক ক্লাবৰ হীৰকজয়ন্তী বৰ্ষত, ২০১০

'শিল্পী অমায়িক হ'ব লাগে' এনে ধাৰণা কিছুমানৰ বাবে, নিজৰ কৰ্মক্ষেত্ৰখনত থকা কুশলতাৰ প্ৰতি সন্দিহান হোৱাৰ কাৰণে থকা হীনমন্যতা ঢাকিবলৈ, কিম্বা শিল্পক সাংঘাতিক কিবা ডাঙৰ বস্তু বুলি ভাবিবলৈ লোৱাৰ ফলতেই হওক, সৃষ্টিশীল জগতখনৰ সৈতে জড়িত ব্যক্তিসকলে কিছুমান বিৰক্তিকৰ অভ্যাস আঁকোৱালি লয়। কবি সন্মিলনী এখনলৈ গৈ "মই আকৌ কবি নহয় দেই" বুলি অমায়িক সুৰেৰে কৈ জেপৰ পৰা কবিতা এটা উলিয়াই পাঠ কৰা নিজকে অকবি বোলা কবি আমি সকলোৱে দেখিছোঁ। সেইটো এটা সযত্নে আয়োজিত অনুষ্ঠান, বেনাৰ-পোষ্টাৰ ওলমি আছে, আপুনি মাছ কিনিবলৈ গৈ তাত এনেয়ে সোমাই পৰা নাই। আপোনাৰ জেপত যিহেতু কবিতাৰ টুকুৰাটো আছেই সেয়েহে আপুনিও সম্পূৰ্ণ প্ৰস্তুতিৰেই তালৈ গৈছে। তেনেহ'লে আপুনি কবি। হয়, আপুনি কবিয়েই হয়। "এনেয়ে আৰু" বুলি ভাব এটা দেখুৱাই আপুনি কি উদ্দেশ্য সাধন কৰিলে নাজানো, কিন্তু একাংশ উপস্থিত ৰাইজক যে বিৰক্ত কৰিলে সেয়া নিশ্চিত। কেইদিনমান আগতে হাৰিয়ানাস্থিত ৱৰ্ল্ড ইউনিভাৰ্ছিটি অফ ডিজাইনত শিল্পী অনুপম শইকীয়াৰ উদ্যোগত আয়োজিত এটা কৰ্মশালাত জাৰ্মান পাৰফৰমেন্স শিল্পী ডগমাৰ (Dagmar I. Glausnitzer-Smith)-ৰ সান্নিধ্য লাভ কৰিছিলোঁ। ডগমাৰে তেনেই সাধাৰণ কথা বাৰ্তাৰ মাজৰ পৰাও "Just" শব্দটো সমূলাঞ্চে পৰিহাৰ কৰিবলৈ কৈছিল। ডগমাৰে কয়, just (এনেয়ে, মাত্ৰ) এই শব্দটো এটা অত্যন্ত বেয়া শব্দ। "চেষ্টা কৰা" কথাষাৰৰো তেওঁ বিৰোধিতা কৰে। সঁচাকৈয়ে, আপুনি কবিতা এটা লিখি "কবিতা এটা লিখিবলৈ চেষ্টা কৰিছিলোঁ" বুলি কোৱাৰ সলনি কবিতা এটা লিখিছোঁ বুলিয়ে কওক। আপুনি ছবি এখন আঁকিবলৈ চেষ্টা নকৰে, আপুনি ছবি এখনেই আঁকে। সকলো ক্ষেত্ৰতে একে কথা। চিনেমা এখনো নিৰ্মাণৰ চেষ্টা কৰাৰ সলনি আচলতে আপুনি চিনেমা এখন নিৰ্মাণেই কৰে। আৰু এইখিনি কাম যেতিয়া কৰে আপুনি এনেয়ে নকৰে। এনেয়ে আৰু বুলি ভাবি থাকোতেও আপুনি কামটোত জড়িত, আপোনাৰ সত্বাৰ এটা অংশ ইয়াত সাঙোৰ খাই আছে। কামটো ভাল হওক বেয়া হওক, ইয়ে আপোনাৰ শৰীৰৰ, আপোনাৰ অস্তিত্বৰ এটা অংগ। এনেয়ে বুলি একো কথা নাই। চেষ্টা কৰি থকাটোও এটা কামেই। 

কৰ্মশালাত পৰিৱেশনৰত অৱস্থাত ডগমাৰ 

“মেফিষ্টো”ৰ দৃশ্য

এমেচাৰৰ পক্ষত

যিহেতু এই শিতানৰ প্ৰায় সমস্ত আলোচনাৰ আধাৰেই হ'ল অসমৰ সাংস্কৃতিক পৰিমণ্ডলৰ প্ৰাপ্ত উপাদানসমূহ সেয়েহে "এমেচাৰ" শব্দটোৰ উল্লেখ বিভিন্ন ঠাইত বিভিন্ন ধৰণেৰে হৈ আহিছে। অসমাত প্ৰাপ্ত সাহিত্য, শিল্প আৰু সাংস্কৃতিক চৰ্চা বহুলাংশে এমেচাৰ। শব্দ একোটাৰ আভিধানিক অৰ্থ কালক্ৰমত ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগৰ দিশেৰে সলনি হয়। কিছুমান শব্দই পৰিভাষাৰ (Term) ৰূপ লোৱাৰ পিছত তাৰ মূলগত অৰ্থতকৈয়ো প্ৰাসংগিক আৰু ইপ্‌সিত অৰ্থখিনিহে গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ উঠে। মজাৰ কথা যে কেতিয়াবা কিছুমান শব্দ কালক্ৰমত সম্পূৰ্ণ বিপৰীতাৰ্থক হৈ উঠাও দৃষ্টিগোচৰ হয়। এনে ক্ষেত্ৰত একালৰ প্ৰশংসা-সূচক "ধুৰন্ধৰ" শব্দটো আন একালত নিন্দা আৰু তাচ্ছিল্যৰ বাবে প্ৰয়োগ হোৱাৰ উদাহৰণটো প্ৰায়ে দি থকা হয়। আজিৰ তাৰিখত সাম্য, মৈত্ৰীৰ কথা, আৰ্থিক বৈষম্য দূৰীকৰণৰ কথা, প্ৰগতিশীল কথা হয়তো সমাজৰ অধিকাংশ মানুহেই কৈ থাকিব, কিন্তু "প্ৰগতিশীল" শব্দটোও এটা "টাৰ্ম" হৈ উঠাৰ ফলত প্ৰগতিশীল বুলি ক'লে এক বিশেষ মতাদৰ্শৰ পোষকতা কৰা বিশেষ চিন্তাৰ সমৰ্থক এচাম মানুহকহে চিহ্নিত কৰা হৈ থাকে। এমেচাৰ শব্দটোৰ ক্ষেত্ৰতো এনে কিছুমান দিশ আছে যিখিনি স্বীকাৰ নকৰিলে আগলৈ কথাবোৰ পাতিবলৈ অসুবিধা হ'ব। এমেচাৰ শব্দটো সাধাৰণ অৰ্থত প্ৰফেছনেল শব্দটোৰ বিপৰীতাৰ্থক যদিও সূক্ষ্ম বিচাৰেৰে এমেচাৰ সকলো প্ৰফেছনেলেই। এমেচাৰ হৈ থাকিম বুলি লোৱা সিদ্ধান্তটো ৰাজনৈতিক আৰু মতাদৰ্শগত হ'ব পাৰে। আৰ্থিক আৰু সামাজিক পৰিস্থিতিয়ে গঢ় দিয়া এটা বাধ্যবাধকতাজনিত বা চৰ্তনিৰ্ভৰ অৱস্থাৰ পৰা আগবাঢ়ি আহি ই এটা সচেতন নান্দনিক চৰ্যাও হ'ব পাৰে। কমাৰ্চিয়েল আৰু প্ৰফেছনেল- দুয়োটা শব্দক একাকাৰ কৰা উচিত নহয়। এই কথাটো মানি ল'লেই বুজিবলৈ সহজ যে এমেচাৰ এজন হয়তো এটা পুঁজিবাদী পৰিকাঠামোৰ সংজ্ঞাৰে কমাৰ্চিয়েল হোৱাৰ বিৰোধীহে, প্ৰফেছনেলিজমৰ বিৰোধী নহয়। এমেচাৰক ৰ'দত শুকাবলৈ দি গৰাকী নোহোৱা হোৱা আমৰ আচাৰৰ দৰে, গৰুৱে খায় ছাগলীয়ে খায় খাওক বুলি ব্যৱহাৰ কৰাটো আৰু কোনো কাৰণতেই গ্ৰহণযোগ্য নহয়।     

অসমৰ দৰে ঠাইত 'এমেচাৰ' শব্দটো অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ তথা চিৰিয়াছ শব্দ। এই “চিৰিয়াছ” শব্দটোৰ অসমীয়া অনুবাদ বিচাৰিবলৈ টান। এই কথাটোৱে আমাৰ শব্দভাণ্ডাৰ বা ভাষাজ্ঞানৰ সীমাবদ্ধতাকো সূচাব পাৰে, কিন্তু লগতে এইটোকো সূচায় যে চিৰিয়াছ বিষয়বোৰক লৈ আৰু চিৰিয়াছ কামবোৰক লৈ আমি আচলতে চিৰিয়াছ হ'বলৈ শিকা নাই। ছবি অঁকা, গান গোৱা, অভিনয় কৰা এই সমস্তবোৰ সামাজিক স্তৰত আজিও 'এক্সট্ৰা কেৰিকুলাম'। ফলত গোটেই জীৱন এটা বিশেষ ক্ষেত্ৰৰ চৰ্চাৰ সৈতে জড়িত হৈ থকাৰ পিছতো সেই ব্যক্তিজনে নিজৰ ক্ষেত্ৰৰ ভিত্তিত পৰিচয় এটা বিচাৰি নাপায়। সকলো হৈ ৰয় “এক্সট্ৰা”। সৌ তাহানিৰ গুৰু দত্তৰ চিনেমাৰ কবি-শিল্পীৰ চিত্ৰায়ণৰ দৰেই আজিও সৃষ্টিশীল সত্বাৰ পৰিচয়টো একে হৈ থকাটো অত্যন্ত দুৰ্ভাগ্যজনক। "এটাই মাথোঁ কামিজ, তাৰো ছিগো ছিগো চিলাই" বুলি নিৰ্মিত কবিৰ আইকন'গ্ৰাফীটোও আৰু প্ৰীতিকৰ হৈ থকা নাই (যদিওবা আমি আগতে পাতি অহাৰ দৰে মূল কবিতাটোৰ মাত্ৰা আছিল অন্য)। আপুনি কি কৰে বুলি সুধিলে কোনোবাই 'মই অভিনয় কৰোঁ' বুলি উত্তৰ দিলে সেয়েহে প্ৰশ্ন সোধোঁতাই আকৌ সোঁধে- "নহয় মানে সুধিব খুজিছোঁ আপুনি অভিনয়ৰ বাহিৰে কৰে কি?" অৰ্থটো এয়ে যে অভিনয় কৰাটো কাম বুলি গণ্য কৰা নহয়। অৰ্থ-আহৰণৰ পথ হিচাপে যিখিনি কাম কৰা হয় সেইখিনি কামকহে কাম বুলি মান্যতা দিয়া হোৱা এই সমাজখনত সৃষ্টিশীল কাম-কাজবোৰৰ জড়িয়তে যিহেতু অৰ্থ-উপাৰ্জনৰ কোনো পৰিৱেশ নাই সেয়েহে এইবোৰ কাম সদায়েই 'এমেচাৰ-ধৰ্মী' হৈ ৰ'বলৈ বাধ্য। এনে পৰিস্থিতিত একান্ত প্ৰাণৰ তাগিদা নহ'লে, নিৰবিচ্ছিন্ন মানসিক প্ৰস্তুতি নহ'লে আন দহজনৰ কেটেৰা-জেঙেৰা খাই হ'লেও মানুহ এজনে সৃষ্টিশীল কামখিনিত কিয় নিয়োজিত থাকিব? তাকে কৰিবলৈ গৈ সাধাৰণ অৰ্থত জীৱনৰ 'সফলতা'ৰ ধাৰণাখিনিকো প্ৰত্যাহ্বান জনাই যি কামখিনিক ব্যক্তি এজনে অগ্ৰাধিকাৰ দি চলিছে, জীৱনৰ বিনিময়ত, সেইখিনি চিৰিয়াছ নহয়নো কি? যদি সেয়ে হয় 'বিয়িং এমেচাৰ' বা এমেচাৰ হোৱাটো মুখৰ কথা বা পানীমিঠৈ কেনেকৈ হ'ব? এই কথাখিনিয়ে সূচায় যে মূলগতভাবে এমেচাৰ শিল্প চৰ্চাই সদায়েই এটা সগ্ৰামী সত্বাক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে। বিষয়বস্তুৰ ফালৰ পৰা কোনোদিনে কোনো প্ৰতিবাদী কথা নোকোৱা, সদায়ে ফুল-তৰা-পখিলাৰ গান লৈ ব্যস্ত থকা ব্যক্তিজনো এই সগ্ৰামী সত্বাৰ বাহক।

 

“মেফিষ্টো”ৰ দৃশ্য

এমেচাৰ কথাষাৰ চিৰিয়াছ কথা বুলি ক'লোঁ। কিয় ইয়াক চিৰিয়াছ বুলি গ্ৰহণ কৰিব লাগে এতিয়া সেইটো ক'ম। সাধাৰণ ধাৰণা এটা আছে যে এমেচাৰ সকল ব্যৱসায়িক সকলৰ দৰে 'প্ৰফেছনেল' নহয়। কথাষাৰ সঁচা নহয়। ব্যৱসায়িক প্ৰফেছনেলিজমৰ নিজস্ব সীমাবদ্ধতা আছে। পুঁজিবাদৰ মূলমন্ত্ৰই হৈছে বিৰাট সম্ভাৱনা আৰু 'সফলতা'ৰ ধাৰণা এটাৰে সপোন দেখুৱাই ব্যক্তিৰ সম্ভাৱনাক সীমাবদ্ধ কৰি পেলোৱা। প্ৰচুৰ সা-সম্পত্তি, বিৰাট সফলতা, বিপুল জনপ্ৰিয়তা আদিৰ সপোনে এসময়ত ব্যক্তিৰ মৌলিক স্বাধীনতাখিনিও নোহোৱা কৰে। কেৱল টকা-পইচায়েই নহয় সফলতাৰ সংজ্ঞা আৰু উচ্চাকাংক্ষাৰো প্ৰপঞ্চ আছে যি শিল্পী-ব্যক্তিক নিজৰ অলক্ষিতেই সীমাবদ্ধ কৰি ৰাখে। ক্লজ মানৰ উপন্যাসৰ আধাৰত ইস্তাভান জাবোৰ "মেফিষ্টো"ত (একে নামৰ নাটকো আছে চিনেমাও আছে) চৰিত্ৰ হেনৰিক হফগেনে শ্ৰেষ্ঠ অভিনেতা হৈ উঠাৰ আকাংক্ষাখিনি পূৰণ কৰি উঠিও সেয়েহে এটা সময়ত অসহায় আৰু নি:সংগ হৈ ৰৈছিল আৰু ক'বলৈ বাধ্য হৈছিল- "মই এজন অভিনেতা মাত্ৰ, মইনো আৰু কি কৰিব পাৰোঁ?" এমেচাৰ হৈ থাকিবলৈ বিচৰা ব্যক্তি এজনে অজানিতেই এই পুঁজিবাদী চৰিত্ৰখিনিৰ বিৰোধিতা কৰে। প্ৰভূত্বশালী আৰু ক্ষমতাশালী পক্ষবোৰৰ হাতোৰাৰ পৰা আঁতৰত থাকি এই এমেচাৰখিনিয়েহে আমাক এষাৰ নতুন কথা শুনাব পাৰে। যদি সেয়ে হয়, আমি ইমানদিনে শুনি থকাৰ দৰে বা ভাবি থকা দৰে ব্যৱসায়িক অৰ্থেৰে প্ৰফেছনেল হোৱাটো টান নহয়। বৰঞ্চ সহজহে। যিটো টান, সেয়া হ'ল এমেচাৰ হৈ কাম কৰাটো।

ব্যৱসায়িক প্ৰফেছনেলিজম আৰু নিজ কৰ্মৰ প্ৰতি দায়িত্ববোধৰ সৈতে ঐকান্তিকতাৰ প্ৰফেছনেলিজমক একাকাৰ কৰাৰ অসুবিধা আছে অনেক। এনে কাৰণতেই এমেচাৰ সম্পৰ্কীয় কথা পাতোতে এমেচাৰ শব্দটোকেই ব্যৱহাৰ কৰা ভাল। ইয়াক "অপেশাদাৰী" বুলি অসমীয়াকৰণ কৰিবলৈ গৈ অসুবিধাখিনি বঢ়াই লোৱাহে হয়। জগতত কোনো কামেই সমূলাঞ্চে অপেশাদাৰী হ'ব নোৱাৰে। এমেচাৰ শব্দাটোৱে বহন কৰি চলা "অপেশাদাৰী"ৰ ইংগিতটো কেৱল বজাৰ-সংস্কৃতি আৰু পুঁজিবাদী ব্যৱস্থাৰ প্ৰসংগতহে এটা স্থিতি। তাৰ বাহিৰত এই অপেশাদাৰী শব্দটোও অৰ্থহীন বাগড়ম্বৰ। নিজৰ কৰ্মৰ বিনিময়ত বৈষয়িক প্ৰাপ্তি সমাজৰ প্ৰাচীন বিধি। মন্দিৰৰ পূজাৰীও অপেশাদাৰী নহয়। একেদৰে প্ৰচুৰ টকা ফীজ হিচাপে লোৱা ডাক্তৰ এজনেও নিজৰ কামটোক সমাজ-সেৱা বুলিয়ে কয়। এই দুটা উদাহৰণে কথাখিনি বুজাত সহায় কৰিব। পাৰ্শ্বীয় আৰু প্ৰান্তীয় কিছুমান অভ্যাস আৰু কথাবতৰাৰ ধৰণ-কৰণে এনে মূলগত কথাবোৰ পতাৰ পৰা আমাক আঁতৰাই ৰাখে।

গুৰু দত্তৰ “প্যাসা” চিনেমাৰ পোষ্টাৰ

এইটো এটা পেৰাডক্স বা কুটাভাস যে যিখন সমাজে সৃষ্টিশীল কাম-কাজক কোনো কাম বুলিয়েই গণ্য নকৰে সেই একেখন সমাজে একে সময়তে শিল্প মানেই বিৰাট মহান কিবা এটা বুলি ধাৰণা এটাৰ নিৰ্মাণ কৰি তাক পূজাৰ বেদীত স্থাপন কৰে। এই দুয়োটা দিশেই শিল্পী-ব্যক্তিৰ স্বাৰ্থৰ পৰিপন্থী অৱস্থান। সৃষ্টিশীল কাম-কাজ কেৱল বিলাসীতা বুলি মানি চলাটোৱেও শিল্পীৰ পেটৰ প্ৰয়োজন নুবুজে, শিল্প মহান আৰু স্বাৰ্থহীন কিবা এটা বুলি থকা ধাৰণাটোৱেও শিল্পীৰ পেটৰ ভৰন-পোষণৰ দায়িত্ব ল'বলৈ নাৰাজ। এই সমস্যাখিনিক প্ৰত্যাহ্বান জনাবলৈ হ'লে আমাৰ প্ৰথম কাম হ'ব- এমেচাৰ শব্দটোক 'অপেশাদাৰী' বুলি অনুবাদ কৰিবলৈ এৰিব লাগিব। প্ৰতিজন এমেচাৰ শিল্পীয়েই পেশাদাৰী। তেওঁলোক প্ৰফেছনেল। ব্যৱসায়িক খণ্ডসমূহত আত্মনিয়োজিত কৰি প্ৰফেছনেলিজমক এটা জঠৰ সংজ্ঞা প্ৰদান কৰা কমাৰ্চিয়েল প্ৰফেছনেল সকলতকৈ এই এমেচাৰসকল দুগুণে বেছি প্ৰফেছনেল।  

 

মৈত্ৰেয়ী পাটৰৰ কবিতা, শংকুৰাজ কোঁৱৰৰ সংগীত আৰু মহান জ্যোতি দত্তৰ ভিডিঅ’

এমেচাৰৰ সংঘাত আৰু সংকট

সচৰাচৰ এহাতে ‘প্ৰফেছনেল’ শব্দটোৰ বিপৰীতে আৰু আনহাতে ‘একস্পাৰ্ট’ শব্দটোৰ বিপৰীতেহে (“Today’s amateurs are tomorrow’s champions”) সঘনাই ব্যৱহাৰ হৈ থকা এমেচাৰ শব্দটো আভিধানিক অৰ্থৰে নঞৰ্থক হ’লেও তাৰ প্ৰায়োগিক দিশসমূহক চালিজাৰি চাই ইতিবাচক দিশসমূহ চাবলৈ চেষ্টা কৰি আছোঁহক যদিও কিছুমান অসুবিধাৰ দিশ নিশ্চয় আছে। হয়, এমেচাৰজনো প্ৰফেছনেল আৰু একে সময়তে এমেচাৰ মানে কেৱল সিদ্ধহস্ততা বা কৌশলগত দক্ষতাৰ বেলিকা আধা-কেচেলুৱাকে নুবুজায়। কিন্তু সংঘাত আৰু সংকট বুলিলেই সচৰাচৰ যিখিনি মনলৈ আহে- আৰ্থিক দুৰৱস্থা, কাম কৰাৰ উপযুক্ত পৰিৱেশৰ অভাৱ, নিজৰ কৰ্মক্ষেত্ৰত স্বীকৃতি নোপোৱা আদিবোৰ কিন্তু আচল সংকট নহয়। এইখিনি অসুবিধা আছে বুলি জনাৰ পিছতো এমেচাৰজনে এমেচাৰ হৈ থকাৰ সিদ্ধান্ত লয় আৰু সীমাবদ্ধতাখিকে সম্ভাৱনালৈ ৰূপান্তৰিত কৰাৰ বাট বিচাৰে। আচল সংকটখিনি অন্য। এটা বিশেষ সময়ৰ পিছত প্ৰফেছনেল সকলৰ কাম-কাজৰ গতিবিধি বা ৰেহ-ৰূপ নিৰ্ধাৰণ কৰাৰ যিখিনি এজেন্সী আছে সেই একেখিনি এজেন্সীয়েই যেতিয়া এমেচাৰৰো চৰিত্ৰ নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ লয় সেয়াহে এমেচাৰৰ আচল সংকট। আমি নিজকে যিমানেই স্বাধীন বুলি ভাবি নাথাকোঁ কিয়, সকলো সময়তে আমাৰ সকলো কামেই কোনোবা নহয় কোনোবা এজেন্সীৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈ আহিছে। কেনেকৈ এমেচাৰ আৰু প্ৰফেছনেল সকলোৰে পিছত একেখিনি কাৰক ক্ৰিয়াশীল হৈ থাকে তাৰ বহল আলোচনা আমি ‘এজেন্সী’ শীৰ্ষক লেখাত আগবঢ়াই আহিছোঁ। তেনেই সহজভাবে বুজাবলৈ হ’লে ক’ম, যেতিয়া কোনো আৰ্থিক বিনিয়োগ বা মুনাফাৰ কোনো চৰ্ত নথকা ভিতৰুৱা গাঁও এখনৰ এমেচাৰ নাট্যদল এটাৰ পৰিৱেশনে ব্যৱসায়িক উদ্দেশ্যৰে কৰা ভ্ৰাম্যমাণ থিয়েটাৰৰ আৰ্হি গ্ৰহণ কৰে; যেতিয়া মনৰ আনন্দৰে গান গাব খোজা গায়ক এজনৰ গানৰ ৰীতি বলিউডকেন্দ্ৰিক ব্যৱসায়মুখীতাই আহি প্ৰভাৱিত কৰিবলৈ লয়; যেতিয়া এগৰাকী ‘সম্ভাৱনাপূৰ্ণ’ কবিৰ কবিতাক এজন অন্যধাৰাৰ সংগীতকাৰে গীতলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে আৰু কোলাবৰেচনৰ মাজেৰে এজন ভিডিঅ’গ্ৰাফৰে নতুন মাত্ৰাৰ ভিডিঅ’ এটা কৰি উলিয়ায় কিন্তু তাৰ পিছদিনাই ইউটিউবৰ দৰে নতুন-মাধ্যমৰ জনপ্ৰিয়তাৰ আশাৰে সকলো আত্মপৰিচয় ত্যাগ কৰি পপুলাৰ চলতি ধাৰাৰে জোৰা-টাপলি মৰা দৃশ্যায়ণৰ লীৰিক-ভিডিঅ’ৰ পুনৰ সম্প্ৰসাৰণ হয়; যেতিয়াই নতুন প্ৰজন্মৰ নতুন উদ্যোগ একোটায়ো বিৰাট চৰকাৰী আড়ম্বৰৰ শাষকৰ প্ৰশস্তিৰ দস্তুৰেৰে ভৰপুৰ কুচ-কাৱাজবোৰ অনাহকতে আঁকোৱালি লয়- তেতিয়াই এমেচাৰৰ সংকট আৰম্ভ হয়। এমেচাৰৰ সন্মুখত কোনো ৰ’ল-মডেল নাথাকে। এমেচাৰৰ এই নি:সংগতাখিনি কষ্টকৰ, কিন্তু এই একক, অকলশৰীয়া আৰু নিজেই নিজৰ ৰোল-মডেল হোৱাৰ বাহিৰে কোনো গতি নথকা এই অৱস্থাটোৱেই এমেচাৰৰ মূলধন।   

 

মৈত্ৰেয়ী পাটৰৰ কবিতা, শংকুৰাজ কোঁৱৰৰ সংগীত আৰু মহান জ্যোতি দত্তৰ ভিডিঅ’

এমেচাৰৰ সমসাময়িক তত্ব

এমেচাৰ শব্দটোক লৈ থকা অসুবিধাখিনিৰ বাবেই এটা সময়ৰ পিছৰ পৰা কৰ্মীবৃন্দই নিজকে "ইণ্ডিপেণ্ডেণ্ট" বুলিবলৈ লয়। এই ইণ্ডিপেণ্ডেণ্ট শব্দটোক স্বাধীন, স্বতন্ত্র, স্বাবলম্বী, আত্মনির্ভৰশীল আদি শব্দবোৰৰ পৰিৱৰ্তে "অনধীন" বুলি উল্লেখ কৰিলে সুবিধা বেছি। এটা ব্যৱহাৰিক বা প্ৰায়োগিক দিশেৰেও এয়া শুদ্ধ। ইয়াৰ মানে হ'ল এই শিল্পী বা কলা-কুশলী কোনো ব্যৱসায়িক গোষ্ঠী বা এজেন্সীৰ ওচৰত নৈতিক ভাবে দায়বদ্ধ নহয়। অৰ্থাত কোনোবাই যদি নিজকে ইণ্ডিপেণ্ডেণ্ট চিনেমা-নিৰ্মাতা বা ইণ্ডিপেণ্ডেণ্ট শিল্পী বুলি কৈছে তেনেহ'লে তেওঁৰ সেই কথাষাৰতে প্ৰকাৰান্তৰে এটা বিধিসন্মত ঘোষণা নিহিত আছে। আজিকালিৰ প্ৰতিষ্ঠিত বেছিভাগ সৃষ্টিশীল কৰ্মীয়েই আচলতে এই অৰ্থৰে স্বাধীন নহয়। গায়কেই হওক, চিত্ৰশিল্পীয়েই হওক তেওঁলোক কিছুমান পৃষ্ঠপোষকৰ ওচৰত আইনী প্ৰক্ৰিয়াৰ মাধ্যমেৰে দস্তুৰমত দায়বদ্ধ হৈ ৰয় আৰু এইখিনি কথাই তেওঁলোকৰ সৃষ্টিপ্ৰক্ৰিয়াকো প্ৰভাৱিত কৰে। আনকি 'পাৰফৰমেন্স আৰ্ট'ৰ দৰে এটা প্ৰতিষ্ঠান-বিৰোধী শিল্প অভ্যাসকো প্ৰাতিষ্ঠানিক ৰূপ দি ব্যৱসায়িক স্তৰলৈ লৈ যোৱাৰ বাবে নিখিল চোপ্ৰাৰ দৰে নাম কৰা শিল্পীৰ নাম সমালোচনাৰ আওতালৈ আহে।

সি যি কি নহওক, বিগত শতিকাৰ শেষৰ ফালৰ পৰা পুঁজিবাদৰ আগ্ৰাসনৰ পৰা মুক্তি বিচাৰি শিল্পৰ দ্ৰষ্টাসত্বাৰ নতুন অৰ্থ বিচাৰি পৰিৱেশ শিল্প, পাব্লিক আৰ্ট, ইনষ্টলেচন আদিকে ধৰি যিমানবোৰ নতুন নতুন বাগধাৰাৰ সৃষ্টি হ'ল সেই সকলোবোৰৰ নিৰ্যাস এমেচাৰ অভ্যাসৰ মাজত আপোনা-আপুনি সোমাই আছিল। আনকি আৰ্থিক বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰতো আজিকালি ব্যৱসায়িক উদ্যোগেও সহযোগী সতীৰ্থ বিচাৰি ফুৰে। বলিউডী চিনেমাও কেইবাজনো প্ৰযোজকৰ উমৈহতীয়া সন্মিলীত প্ৰচেষ্টাত নিৰ্মাণ হ’ব লাগিছে। ক্ৰাউড ফাণ্ডিঙৰ ধাৰণা এটা তেনেই নতুন ধাৰণা। কিন্তু এমেচাৰৰ দৃষ্টিৰে যদি চোৱা যায় শুভাকাংক্ষী ইজন সিজনৰ পৰা সাধ্যানুসাৰে সহযোগিতা গ্ৰহণ কৰি নাটক এখন কৰাটো বা লিটল মেগাজিন এখন উলিওৱাটোনো নতুন কথা কেতিয়া আছিল?

বিধি-বিধান, নিয়ম-কানুন, ব্যৱসায়িক হিচাপ-নিকাচ আদিৰ দ্বাৰা এসময়ত যেতিয়া শিল্প শ্বাসৰুদ্ধ হ'বৰ উপক্ৰম হ'ল শিল্প সংক্ৰান্তীয় সমস্ত চৰ্চাই নতুন বাট বিচাৰি কলা-বীথিকাৰ শুভ্ৰ-ঘনক (white cube) আৰু প্ৰেক্ষাগৃহৰ চতুৰ্থ-দেৱাল ভাঙি মানুহৰ মাজলৈ নতুনকৈ ওলাই আহিবলৈ বিচাৰিলে। এই কথাখিনিৰ গুৰুত্ব যদি আমি বুজি পাওঁ তেনেহ'লে আমি এইটোও বুজি পাম যে এমেচাৰ শিল্পী হোৱাৰ এটা অন্য আৰু অনন্য মাত্ৰা চিৰকালেই আছিল আৰু আছে।

 

মৈত্ৰেয়ী পাটৰৰ কবিতা, শংকুৰাজ কোঁৱৰৰ সংগীত আৰু মহান জ্যোতি দত্তৰ ভিডিঅ’

সমুদ্র কাজল শইকীয়া

Rajya Sabha Television (RSTV),

3rd Floor, Talkatora Stadium Annexe Building,

New Delhi – 110001

email: kankhowa@gmail.com,

mobile: +91 9811375594