[টোকা- এই আলোচনাটো ২০১৬ চনতে লিখা। ২০১৭ চনৰ জানুৱাৰী মাহৰ “মুক্ত-চিন্তা”
নামৰ অনলাইন আলোচনীখনত প্ৰকাশ পাইছিল যদিও কোনো ছপা আলোচনীত মুদ্ৰিত হোৱা নাই। সম্পাদক
মণ্ডলীয়ে লেখা এটা বিচাৰি অনুৰোধ কৰাত সন্দিকৈ মহাবিদ্যালয় আলোচনীৰ বাবে লেখাটো আগবঢ়ালোঁ
– স. কা. শ.]
১৯৯৭ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত তেজপুৰৰ দৰং মহাবিদ্যালয়ৰ
সোণালী জয়ন্তী উদযাপন উপলক্ষে সমবেত হোৱা মামণি ৰয়চম গোস্বামী আৰু হোমেন বৰগোহাঞিদেৱৰ
সান্নিধ্য লাভ কৰিছিলোঁ অলপ সময়ৰ বাবে। ড: লক্ষ্মী গোস্বামীৰ বাসভৱনত কটোৱা অন্তৰংগ
মুহূৰ্তখিনিৰ কথা দৰং মহাবিদ্যালয় আলোচনী “দৰঙীয়ান”ত পাছত প্ৰকাশ কৰা হৈছিল। মামণি
ৰয়ছম গোস্বামীৰ প্ৰতি এটা প্ৰশ্ন আছিল এনে- “আপুনি নিজকে লেখক হিচাপে চিনাকি দিবলৈ
বিচাৰে নে এগৰাকী লেখিকা হিচাপে?” আচলতে আমি সুধিব বিচাৰিছিলোঁ, মহিলা লেখিকা হ’ল বুলিয়েই
‘নাৰীবাদী’ বা নাৰীকেন্দ্ৰিক বুলি গণ্য কৰাৰ আমাৰ প্ৰৱণতা আছে, তেখেতে নিজকে নাৰীবাদী
বুলিব বিচাৰে নেকি? কিন্তু তেখেতে ক’লে, “নাই, লেখক লেখিকা বুলি কোনো কথা নাই। লেখক
মানে লেখকেই। মই নাৰীবাদী নহয়। মইতো কেৱল নাৰীৰ চৰিত্ৰকেই অংকণ কৰা নাই, পুৰুষৰ চৰিত্ৰও
সমানেই অংকণ কৰিছোঁ। কেৱল নাৰীৰ কথাৰে, নাৰীবাদেৰে কোনো লেখিকা প্ৰকৃতাৰ্থত লেখক হ’ব
নোৱাৰে”।
“প্ৰকৃততে মই সৰু সৰু মানুহবোৰৰ জীৱনৰ দুখ কষ্ট বোৰৰ বুজ লৈ তাৰ কথা লিখিছোঁ। বৃন্দাৱনেই হওক, দিল্লীয়েই হওক বা অসমেই হওক বহুতো ‘তলৰ শ্ৰেণীৰ’ মানুহৰ সংস্পৰ্শৰ মাজেৰে মই জীৱনৰ দুখ কষ্ট উপলব্দ্ধি কৰিছোঁ আৰু তাকে লিখিছোঁ”। (এইখিনি দৰঙীয়ানত প্ৰকাশিত ৰূপৰ একাংশ)।
মামণি বাইদেউৱে নিজকে ‘নাৰীবাদী’ নহয় বুলি স্বীকাৰ
কৰাত সেই সময়ত কোনো কোনো ব্যক্তিয়ে আশ্চৰ্য প্ৰকাশ কৰিছিল। কথাষাৰে আমাৰ মনতো আজিও
খুন্দিয়াই থাকিল কে’বাটও কাৰণত। আজি মনত পেলাই কথাষাৰক সদৰ্থক আৰু নঞৰ্থক দুয়োধৰণেৰেই
চাব পাৰোঁ। যিহেতু নাৰীবাদী বুলিব পৰাকৈ এটা পদ্ধতিগত সক্ৰিয় ৰাজনৈতিক আন্দোলন বা এক্টিভিজমৰ
সৈতে তেখেতে নিজকে জৰিত নহয় বুলি ভাবিছিল সেয়েহে সেই আখ্যটো তেখেতে পৰিহাৰ কৰাই শ্ৰেয়
বিবেচনা কৰিছিল। কিন্তু মামণি বাইদেউৰ সৈতে আমাৰ সময়ৰ লেখক লেখিকা সকলৰ এটা প্ৰজন্মৰ
ব্যৱধান। বহু কথাই সলনি হ’ল। সমাজ জীৱনত, ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত আৰু সাহিত্যৰ পথাৰতো বহুতো
উত্থান পতন ঘটিল এই সময়ছোৱাত। কিন্তু আজিলৈকে সকলো লেখিকাৰ মুখতে সময়ে সময়ে এই একেষাৰ
স্পষ্টীকৰণেই শুনিবলৈ পাই থাকিলোঁ- “মই নাৰীবাদী নহয়, মানৱতাবাদীহে”।
বহুব্ৰীহি
কিছুমান বিশেষ প্ৰসংগ সংগতি সাপেক্ষে কিছুমান শব্দই
তাৰ পূৰ্বাপৰ নিৰ্ধাৰিত অৰ্থৰ পৰা মুক্ত হৈ এটা পৰিভাষাৰ ৰূপ লয়। পৰিভাষিক শব্দ একোটাক
তাৰ নিৰ্দিষ্ট প্ৰসংগৰ পৰা আঁতৰাই চাব নোৱাৰি। এতিয়া কোনটো শব্দ কেৱল এটা শব্দ আৰু
কেতিয়া এটা শব্দ মাত্ৰ নহৈ এটা পৰিভাষা সেইটো অলপ সূক্ষ্ম ভাবে চালেহে ঠাৱৰ কৰিব পৰা
যাব। কিছুমান ক্ষেত্ৰত সিবোৰ বুজিবলৈ সহজ। এটা উদাহৰণ দিওঁ। যিবোৰ শব্দৰ সৈতে “বাদ”
(-ইজম) প্ৰত্যয় যুক্ত হৈ থাকে সেইবোৰ পৰিভাষা বুলি পোনছাটেই কৈ দিব পাৰোঁহক। মানৱতা
এটা সাধাৰণ শব্দ যি এক বিশেষ গুণক চিহ্নিত কৰে। কিন্তু মানৱতাবাদ বুলি ক’লে সি আৰু
এটা সাধাৰণ শব্দ মাত্ৰ হৈ নাথাকে, সি এটা পৰিভাষালৈ ৰূপান্তৰিত হয়। মাৰ্ক্স মানে এজন
ব্যক্তিৰ নাম। কিন্তু মাৰ্ক্সবাদ এটা পৰিভাষা। এক বিশেষ চিন্তা পদ্ধতিৰ সমৰ্থক আৰু
বিশ্বাসী সকলহে মাৰ্ক্সবাদী। ব্যক্তি হিচাপে কাৰ্ল মাৰ্ক্স নামৰ মানুহজনৰ লগত জড়িত
যিকোনো কথাই আকৌ মাৰ্ক্সবাদী বুলি কোৱাটোও ভুল হ’ল। কাৰ্ল মাৰ্ক্স নিজেই মাৰ্ক্সবাদী
নাছিল বুলি খুহুতীয়াকৈ কোৱা কথাষাৰ এইখিনিতে গুৰুত্বপূৰ্ণ। আধুনিক বা আধুনিকতা দুটা
অসমীয়া শব্দ। কিন্তু যেতিয়াই এই দুটা শব্দক আধুনিকতাবাদ নামৰ কথাষাৰৰ প্ৰসংগতহে ব্যৱহাৰ
কৰা হয়, তেতিয়া এইবোৰেই হৈ উঠে পাৰিভাষিক। তেতিয়া আমি যিকোনো নতুন, এই সময়ৰ অথবা সমসাময়িক
কথাকে এই অভিধাৰ মাজলৈ সুমুৱাই আনিব নোৱাৰিম। শব্দ ‘আধুনিক’ৰ মানেটো হ’ল মানে যুগ-নিৰপেক্ষ
ভাবে এই সময়ৰ, বর্তমান, নতুন, সাম্প্রতিক, নৱ, অধুনাকালীন, নব্য, জীৱন্ত, চলতি, নবীন,
অদ্যাপি প্রচলিত, অর্বাচীন আদি; কিন্তু পাৰিভাষিক ‘আধুনিক’ৰ মানেটো কেতিয়াবা একোটা
বিশেষ যুগ-সাপেক্ষ সংজ্ঞা, কেতিয়াবা বিশেষ মতাদৰ্শৰ পৰিপ্ৰেক্ষিত কিম্বা দৃষ্টিকোণ।
সেয়ে যদি নহ’লহেতেন নৱকান্ত বৰুৱাক আজিৰ তাৰিখত এজন ‘আধুনিক কবি’ বুলি নক’লোঁ হেতেন।
পৰিভাষালৈ পৰিৱৰ্তিত হোৱা এটা শব্দই কেনেকৈ তাৰ
চিৰাচৰিত অৰ্থৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰি অন্য অৰ্থ বা অন্য পৰিসৰ লাভ কৰে সেইটো সহজ ভাবে
বুজাবলৈ অসমীয়া ব্যাকৰণত থকা “বহুব্ৰীহি সমাস”ৰ কথা মনত পেলাই দিব খুজিছোঁ। বহুব্ৰীহি
সমাসত সমস্যমান পদসমূহৰ অৰ্থপ্ৰতীতি নহৈ অন্য পদৰ অৰ্থহে মূখ্যৰূপে প্ৰতীয়মান হয়। যেনে
পীতাম্বৰ, দশভূজা, দশানন ইত্যাদি। পীতাম্বৰ মানে পীত (হালধীয়া) বস্ত্ৰ পৰিহিত। কিন্তু
হালধীয়া বস্ত্ৰ পৰিধান কৰিলেই যিকোনো মানুহকেই আমি পীতাম্বৰ নোবোলোঁ। আমি পীতাম্বৰ
বুলিলে কেৱল শ্ৰীকৃষ্ণকহে বুজোঁ। তেনেকৈয়ে দশভূজা বুলিলে বুজোঁ দূৰ্গাক আৰু দশানন বুলিলে
বুজোঁ ৰাৱণক। যিকোনো এজন ব্যক্তিয়েই ডিঙিত নীলা ৰং সানি ল’লেই তেওঁক আমি নীলকণ্ঠ বুলিম
জানোঁ? এইখিনি কথা পতাৰ পিছত হয়তো আৰু বুজিবলৈ অসুবিধা নহ’ব যে খেনোৱে নাৰীৰ দুখ দুৰ্দশাৰ
কথা বৰ্ণনা কৰিলেই অথবা নাৰীৰ মুক্তিৰ কথা পাতিলেই তেখেতক নাৰীবাদী বুলি কৈ দিব পৰা
নাযায়।
অসমীয়া সাহিত্য, সংস্কৃতি আৰু সামাজিক জীৱনত অসাৱধানতাজনিত
কিছুমান মনোবৃত্তিয়ে যথেষ্ঠ ক্ষতি সাধন কৰি আহিছে। এই অসাৱধানতাখিনি কেতিয়াবা অজ্ঞতাপ্ৰসূত,
কেতিয়াবা সামাজিক স্তৰত স্থিতিহীনতা আৰু সুবিধাবাদৰ ফলশ্ৰুতি স্বৰূপ। সামগ্ৰিকভাবে
অসমীয়া মানুহৰ ঔদাসীন্য আৰু বৌদ্ধিক অনীহা যে জগৰীয়া এই কথাটো আগতে আমি বহুবাৰ পাতি
আহিছোঁ।
বাদ-ভীতি
যিকোনো পৰিভাষা আৰু ‘বাদ’ৰ প্ৰতি অসমীয়া সমাজত
বিৰাট অনীহা সূচক মনোভাৱ পৰিলক্ষিত হৈ আহিছে। বিশেষকৈ কেইটামান ‘বাদে’ যথাৰীতি আতংকৰ
সৃষ্টি কৰি আহিছে। আটাইতকৈ ডাঙৰ আতংকবাদী বাদটো সম্ভৱ মাৰ্ক্সবাদ। মাৰ্ক্সবাদ সম্পৰ্কে
এটাও শব্দ নজনা এজনেও একে আষাৰতে কৈ দিবলৈ কুণ্ঠাবোধ নকৰে – মাৰ্ক্সবাদ বেয়া। দ্বিতীয়টো
নাৰীবাদ। এইটো কেৱল আতংকজনিতই নহয় একপ্ৰকাৰে অস্পৃশ্যও। শব্দটো উচ্চাৰণ কৰিলেও একপ্ৰকাৰে
জাত যোৱাৰ লেখীয়া অৱস্থা হয়। আজিৰ পৰা দুই দশকমানৰ আগতে উত্তৰ-আধুনিকতাবাদ সম্পৰ্কীয়
কিছু লেখা মেলা হোৱা দেখিছিলোঁ; তেতিয়াও দেখিছিলোঁ লেই লেই ছেই ছেই কৰি মানুহে সাত
জাঁপ মাৰিছিল। কাৰণ তাতো এটা “বাদ” আছিল। এই বাদ-ভীতিৰ কাৰণ বা উৎস কোনখিনিত? ই এক গুৰুতৰ প্ৰশ্ন।
অলপ গমি চালেই বুজিবলৈ অসুবিধা নহয় যে বাদ ব্যতিৰেকে
গত্যন্তৰ নাই। বাদ মানেই মতবাদ, আৰু তাতোকৈ বহুত কিবা। বাদ মানে এক স্কুল অফ থটছ
(School of Thoughts)। পদ্ধতিগত চিন্তাপ্ৰণালীৰ বাবেই বাদ-বোৰৰ অস্তিত্ব আছে। একোটা
ঐতিহাসিক প্ৰেক্ষাপট নিৰ্মাণ, এটা আণুক্ৰমিক ধাৰাবাহিকতা আৰু উত্তৰণৰ পথ নিৰ্ণয় কৰিবৰ
বাবে, কথা এষাৰৰ প্ৰসংগায়িতকৰণৰ বাবেও, আৰু এই সকলোবোৰৰ উৰ্ধত এটা আন্দোলনৰ ৰূপত এটা
চিন্তাক প্ৰতিপালন কৰিবৰ বাবেই এই “বাদ” বস্তুটোৰ প্ৰয়োজন হয়। অসমীয়াৰ মাজত বাদ-ভীতিয়ে
এইটোকে সূচায় যে পদ্ধতিগত চিন্তাৰ বা চৰ্চাৰ অভাৱ। তেনেহ’লে এইটো কথাই প্ৰতীয়মান হয় যে কথা বাৰ্তাত
বা চিন্তা চৰ্চাত এটা ইতিহাস সন্মত পদ্ধতি প্ৰয়োগ কৰিবলৈ আমি অপাৰগ। এই গোটেইখিনিৰ
মূলতে আছে একধৰণৰ ৰাজনৈতিক অপৰিপক্কতা। অৱস্থান গ্ৰহণৰ প্ৰতি থকা ভয় আৰু তুমুল আত্মবিশ্বাসহীনতাই
লেখক বা চিন্তক সমূহক “মই কিন্তু এনেকুৱা নহয় দেই, মই তেনেকুৱাহে” এনে ধৰণেৰে এটা আপোচকামী
কৈফিয়ৎ সূচক সুৰেৰে কথা ক’বলৈ প্ৰৰোচিত কৰি আহিছে।
উদাহৰণ স্বৰূপে নাৰীবাদ এটা ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক
আন্দোলন প্ৰসূত বস্তু। ইয়াৰ অন্তৰ্গত কথা আলচিবলৈ হ’লে সেই ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক প্ৰেক্ষাপটক
অনুধাৱন কৰিব লাগিব। তাকে বুজি নোপোৱাৰ ফলত সময়ে সময়ে যেতিয়াই নাৰী অথবা নাৰীবাদ সম্পৰ্কে
কথা কোৱা হয় তেতিয়াই সামগ্ৰিক ভাৱে নাৰীৰ সমস্যা, লিংগ-বৈষম্য আৰু নাৰীবাদ গোটেইখিনিকে
একাকাৰ কৰি পেলোৱা হয়। কিন্তু জনাই জানে যে জেণ্ডাৰ (Gender) আৰু ফেমিনিজম
(Feminism) দুটা বেলেগ কথা।
ওচৰ চুবুৰীয়াই কি বুলিব?
ভ্ৰূণহত্যাৰে
পৰা আৰম্ভ কৰি ছোৱালী সন্তান আৰু ল’ৰা সন্তানৰ প্ৰতিপালনৰ ক্ষেত্ৰত থকা বৈষম্য, স্বাস্থ্যজনিত
সমস্যা, যৌতুক, ঘৰুৱা নিৰ্যাতন, ডাইনীৰ নামেৰে হত্যা, আৰু ধৰ্ষণলৈকে এশ এবুৰি নাৰী-সংক্ৰান্তীয়
দুৰ্ভাগ্যজনক সমস্যাৰে জৰ্জৰিত আমৰ এইখন দেশত নাৰীবাদ নামৰ বস্তুটোৱে এটা নতুন ৰূপত
গঢ় লৈ উঠিব লাগিছিল। কিন্তু কাৰ্যক্ষেত্ৰত হৈ থাকিল ওলোটাটো। এই সমস্যাবোৰ আমি যেন
দৈনন্দিন জীৱনৰ অৱধাৰিত অংগ বুলিয়েই মানি ল’বলৈ মান্তি হ’লোঁ। কেনেবাকৈ আমাক কোনোবাই
নাৰীবাদী বুলি কৈ দিব পাৰে বুলি ভয়টো আমাৰ মাজৰ কিমানে সংযম মানি থাকোঁ? যেনিবা নাৰীবাদী
মানেই ‘পুৰুষ-বিৰোধী’, ‘পাৰিবাৰিক জীৱনৰ ধ্বংসকাৰী’, ‘উঠি অহা যুৱতীসকলৰ মনত বিৰূপ
প্ৰভাৱ পেলাব পৰা’ কিবা এটা। আটাইতকৈ ডাঙৰ সন্ত্ৰাসটো হ’ল - যদি কোনোবাই নাৰীবাদী বুলি
ষ্টাম্প এটা লগাই দিয়ে তেতিয়া কি হ’ব? বাকী কোনো লেবেলৰ প্ৰতিয়েই ইমান ভয় নাই। উজনিৰ
লেবেল, নামনিৰ লেবেল, নবীন ব উদীয়মানৰ লেবেল, প্ৰবীণৰ লেবেল, গ্ৰাম্য জীৱনৰ লেবেল,
নাগৰিক জীৱনৰ লেবেল এনেকুৱা দেধাৰ লেবেলৰ সৈতে কোনো মনান্তৰ নাই। তাঁতি আৰু তাঁতী উপাধিৰ
দুজন সন্মানীয় কবিৰ পিছত ‘চাহপতীয়া কবি’ বুলিও লেবেল এটা লাগিল। কিন্তু যেনিবা “বাদ”
ছাফিক্স থকা কোনো লেবেল নচলিব।
“আমাৰ
মাজৰে কিমানে নাৰীবাদৰ লেবেলটো গাত লাগি পৰাৰ নামত ভয় খায়?” এইখিনি কথা মহিমা মনচন্দা
নামৰ পি-এইচ-ডি পৰ্যায়ৰ গৱেষক এগৰাকীয়ে “Why do we fear being labeled as a
Feminist in India?” নামৰ এটা ব্লগত সোধা কথা। তেখেতৰ বক্তব্য- “মোৰ নাৰীবাদী স্থিতিয়ে,
অন্ত:কৰণেৰে সমাজত নাৰীসন্তানৰ অৱস্থান উন্নীতকৰণ কৰিবৰ প্ৰয়াসে মোক পুৰুষ-বিৰোধী কৰি
তোলে নেকি? মোৰ উত্তৰটো হ’ল – না। মই এগৰাকী নাৰীবাদী কাৰণ মই বিশ্বাস কৰো পুৰুষ মহিলা
উভয়ে একত্ৰে মিলি সমাজত নাৰীৰ অৱস্থান উন্নিতকৰণৰ হকে কাম কৰিব পাৰে। মই এক নাৰীবাদী
এই কাৰণেই যে মই বিচাৰোঁ নাৰী হিচাপে মই ভুক্তভোগী হোৱা মানসিক ছাপখিনি অইনেও যাতে
আৰু ভূগিবলগীয়া নহয়। সকলো নাৰী যে এই যুঁজত ঐকবদ্ধ মই সেয়া নাভাবোঁ। মই মানি লওঁ যে
কেৱল পুৰুষেই নহয় পুৰুষৰ লেখিয়াকৈয়ে মহিলা সকলেও কিন্তু পুৰুষতন্ত্ৰৰ সমস্যাখিনিক প্ৰতিপালন
কৰিহে আহিছে। মই বিশ্বাস কৰোঁ এজন পুৰুষেও মহিলাৰ দৰেই নিজকে নাৰীবাদী বুলি ঘোষণা কৰিব
পাৰে। নবেল বঁটা বিজয়ী অমৰ্ত্য সেনেও নিজকে নাৰীবাদী বুলি ঘোষণা কৰি থৈছে!! মজাৰ কথা
এইটোও যে “Let Her Live” (তাইক জীয়াই থাকিবলৈ দিয়া) নামৰ উদ্যোগটো হাতত লৈ লিংগ বৈষম্যৰ
ফলত হৈ থকা ভ্ৰূণহত্যাৰ বিৰুদ্ধে আৰু ন্যায়িক সমতাৰ কাৰণে কাম কৰি থকা ছল্ট ইনিচিয়েটিভছ
নামৰ অনুষ্ঠানটোৰ প্ৰতিস্থাপক সদস্য আটাইকেইজন কিন্তু পুৰুষহে”। মনচন্দাই ব্লগটো শেষ
কৰিছে এটা অহ্বানেৰে- “আমি সকলোৱে মিলিত ভাবে নাৰীবাদক আঁকোৱালি লওঁ আহক- যিসকলৰ বাবে
পুৰুষ আৰু মহিলা উভয়ৰে সম-অধিকাৰ কাম্য। জাতি, বৰ্ণ, ধৰ্ম, লিংগ আৰু ভৌগলিক অৱস্থান
নিৰ্বিশেষে আমি সকলোৱে নিজৰ অভিজ্ঞতাখিনি আদন প্ৰদান কৰোঁ আহক”১।
কথাখিনি আমৰ দেশৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত কৈ থকা হৈছে মানে
এইটো নহয় যে অন্য দেশৰ অৱস্থা বেলেগ। পশ্চিমীয়া দেশতো নাৰীবাদ শব্দটো সমানেই অষ্পৃশ্য।
জেছিকা বেৰণ নামৰ মহিলা গৰাকীয়ে “The Modern F-Word: Why People Are So
Afraid Of Feminism” বুলি কিয় লিখিব লগীয়া হ’ল সেইটো ভাবিলেই অৱস্থাটো প্ৰকট হৈ পৰে।
“Well, apologies in advance for the strong language: I'm a f*minist. I know, I
know, I shouldn't use such a word. I could give men the impression I just
irrationally hate them with a fiery passion, and want to kick them off the
corporate ladder. And then I'll just end up alone, as an old spinster cat
lady”.২
আমি
কৈ থকা বা ক’ব খোজা ধৰণৰেই ‘নাৰীবাদ’ আৰু ‘নাৰীবাদী’ কথাদুষাৰলৈ মানুহে কিয় ভয় খায়
সেই কথাত প্ৰশ্ন কৰি কেথেৰিন কেলিহাৰেও অজ্ঞানতাৰ কথাটো উল্লেখ কৰিছে। I find it
disgraceful that people fear the words ‘feminism’ and ‘feminist.’ What gives me
hope is that the cause of fear is ignorance, and ignorance can be solved with
knowledge and education. The concept of feminism has been around for centuries.
Humanitarians, philosophers, journalists, professors and theologians have
written and spoken-out about the term on numerous points. It is an ideology – a
system of ideas. If you look up the term ‘feminist’ in a dictionary, the term
‘man-hater’ does not appear. In fact, the definition will discuss the idea of
equal rights between men and women.৩
ওফৰা জেং
এই
গোটেই লেখাটো লিখিবলগা হ’ল দুটা কাৰণত। প্ৰথমটো হ’ল আমাৰ অসাৱধানতা আৰু অজ্ঞতাজনিত
কিছুমান ভুলৰ ফলত আমি একো একোখন ক্ষেত্ৰৰ বিস্তৰ ক্ষতি সাধন কৰি থাকোঁ। ধৰা হওক মই
নাৰীবাদৰ সমৰ্থন নকৰোঁ, অথবা নাৰীবাদী চৰ্চা সম্পৰ্কে পঢ়া শুনা নাই বাবে নিজকে সেই
সমূহ কথা-বাৰ্তাৰ সৈতে নিজকে সাঙুৰিবলৈ নিবিচাৰোঁ। ঠিক আছে কোনো কথা নাই বাৰু। কিন্তু
“মই আকৌ নাৰীবাদী নহয় দেই, মই কোনো বাদত নাই” বুলি বাৰে বাৰে কৈ থকাৰ ফলত বিশাল জনমানসত
এটা নঞৰ্থক বাতাৱৰণৰ সৃষ্টি কৰা হৈ থাকে। এই দায়ভাগ স্বীকাৰ কৰি লোৱা ভাল। কাৰণ কথাষাৰ
শুনাতহে সৰল বা সহজ। আচলতে কিন্তু ইমান সহজ নহয়। তাত এটা বাদ বা এটা বিশেষ চিন্তা-প্ৰণালীৰ
প্ৰতি তচ্ছিল্যৰ সুৰ এটা নিহিত থকা দেখা পাওঁ।
দ্বিতীয়
কাৰণটো হ’ল সম্প্ৰতি মহিলা লেখকৰ এটা জাগৰণ দেখা পাইছোঁ অসমীয়া সাহিত্যত যিটো আগৰ সময়খিনিত
নাছিল। মহিলা লেখক সকলৰ কথা নোকোৱাকৈ এই সময়ৰ অসমীয়া গল্প আৰু উপন্যাসৰ কথা পাতিবই
নোৱাৰি। নাৰী-মনৰ নাৰী জীৱনৰ কথাই সেইবোৰত প্ৰকাশিত হোৱাটো একো অস্বাভাৱিক নহয়। কিন্তু
সেইবোৰত বহুলাঞ্চে চকুত পৰা বস্তুটোৱেই হৈছে স্থিতিহীনতা। হুজুগতে অলপতে প্ৰাঞ্জল কুমাৰ
শৰ্মা বশিষ্ঠৰ মন্তব্য এষাৰ তুলি দিলোঁ। কিতাপ এখনৰ পাতনিৰ আৰম্ভণীতে তেখেতে লিখিছিল
– “সাম্প্ৰতিক অসমীয়া গল্পৰ ভালেখিনি মন-মন্থনেৰে, বিশেষকৈ নাৰীৰ মন-মন্থনেৰে আৰু অতি
বিশেষকৈ লেখিকাৰ আত্ম-মন্থনেৰে ভৰি উঠিছে ǀ অসমীয়া গল্পৰ ক্ষেত্ৰখনত
আচলতে মন-মন্থনসম্বলিত গল্পৰ ধাৰা এটাৰে বিকাশ সাধিত হৈছে ǀ কুৰি বছৰমানৰ আগতে শিলনিৰ মাজৰ নিজৰাৰ দৰে বাট লৈছিল
ধাৰাটোৱে ǀ যোৱা দহ বছৰমান ধৰি তাত বৰ্ষাৰ উদ্দাম
সোঁত ǀ গভীৰ-অনুভূতিসিক্ত আত্মনিষ্ঠা, সংস্কৃতীয়া ভাষা আৰু চুটি
চুটি দফাত আৱদ্ধ গাইগুটীয়া প্ৰতীতিৰ উপৰি-পাতন ধাৰাটোৰ গল্পকাৰসকলৰ কেইটিমান উল্লেখযোগ্য
শৈলীগত বৈশিষ্ট্য ǀ ধাৰাটোৰ বিকাশ ইলেইন
শ্বোৱাল্টাৰে কোৱা গাইনোক্ৰিটিকছ, অৰ্থাৎ নাৰী-সমালোচনাৰ ফালৰ পৰা তাৎপৰ্যপূৰ্ণ ǀ শেহতীয়াকৈ ধাৰাটোৰ প্ৰতি আগ্ৰহী লেখিকাৰ সংখ্যাধিক্য
আৰু তেওঁলোকৰ উদ্দেশ্যৰ একমুখিতা আৰু বিষয়ী তথা দৃষ্টিকোণৰ নিকট সামঞ্জস্য ধাৰাটোৰ
প্ৰবাহৰ প্ৰতি ভাবুকি-স্বৰূপ হৈ উঠিছে ǀ প্ৰবাহৰ স্বাৰ্থতে
ধাৰাটোত বিভিন্নতাসন্ধানী সম্পৰীক্ষা চলিব লাগিব, লগতে সি বহল সামাজিক ক্ষেত্ৰখনকো
গভীৰভাৱে স্পৰ্শ কৰিব পাৰিব লাগিব ǀ (উৎস- ফে’চবুক,
৩ নৱেম্বৰ, ২০১৬)।
নিজৰ
নাৰীবাদী স্থিতি স্বীকাৰ কৰা কোনোবা লেখিকা (মহিলা লেখক) দেখা পাওঁ বা নাপাওঁ “মই কিন্তু
কোনো বাদত নাই, মই মানৱতাবাদীহে” বুলি উপৰুৱাকৈ কৈ দিয়া যে কে’বাগৰাকীকো পাইছোঁ সেই
কথা হয়তো দোহৰাৰ প্ৰয়োজন নাই। কথাষাৰ উপৰুৱা বুলি এই কাৰণেই ক’লোঁ যে মানৱতাবাদ এটা
বাদ হ’ব নোৱাৰে। এই কথাষাৰৰ কোনো ত্বাত্বিক ভিত্তি নাই আৰু চাবলৈ গ’লে কোনো মানেও নাই।
পৃথিৱীত হয়তো এনে কোনো মানুহ নোলাব যি নিজকে মানৱতাবাদী নহয় বুলি ক’ব। বাদ থাকিলেই
বিবাদ থাকিব, বিসম্বাদ থাকিব, প্ৰতিবাদ থাকিব। এটা বাদৰ খণ্ডন হৈ আন এটা বাদৰ সৃষ্টি
হয় অথবা সেই বাদটোৰেই নৱনিৰ্মাণ হয়। মানৱতাবাদ-বিৰোধী কোনো বাদ নাই। আনকি ধৰ্মৰ নামত
বা আন কিহবাৰ নামত মানুহ মাৰি থকা সকলেও কিবা নহয় কিবা এটা যুক্তি দৰ্শাই সেই হত্যাকাণ্ডৰো
“মানৱতাবাদী” সমৰ্থন বিচাৰিয়ে উলিয়াব। ‘জেহাদী’য়েও মানৱ কল্যাণৰ স্বৰ্থতেই ‘জেহাদ’
কৰি থকা বুলি নকয় জানোঁ। গতিকে বেছিভাগ মহিলা লেখকৰ অৱস্থানটো হৈ থাকে ‘জলে নামবো চুল
ভেজাবো না’, অথবা সাপো মাৰক লাঠিও নাভাগক ধৰণৰ। বলিষ্ঠ নাৰী-চৰিত্ৰৰ ৰূপায়ণ কৰা বুলি,
নাৰী-মনৰ নাৰী সমস্যাৰ কথা কোৱা বুলি কৃতিত্বখিনি লাগিব, কিন্তু নিজকে নাৰীবাদী বুলি
ঘোষণা কৰি তাৰ দায়িত্বভাগ বহন কৰা নচলিব।
পশ্চিমত
ৰেণেছাঁ বা নৱজাগৰণ অহাৰ আগলৈকে শিল্প-কলাত কেৱল দেৱ-দেৱীৰ ছবিহে অঁকা হৈছিল। পোৰ্টেইট
বা মুখাৱয়ব আঁকিলেও তাৰো ধৰ্মীয় কৰণ কৰি লোৱা হৈছিল। লিওনৰ্ডো দা ভিন্সিৰ মনলিছা ছবিখন
এইবাবেই বিখ্যাত যে পশ্চিমৰ শিল্পৰ ইতিহাসত এইখনেই প্ৰথম ছবি য’ত এক মনুষ্যক মনুষ্যৰ
ৰূপতেই মনুষ্যৰ স্বকীয় পৰিচয়তেই অঁকা হৈছিল। সেয়েহে এইখিনি সময়তে হিউমেনিজম বুলি কথা
এষাৰ ওলাইছিল। সেই বিশেষ প্ৰসংগ-সংগতিক বাদ দি আন ক’ৰবাত কেতিয়াবা কেনেবাকৈ ‘মানৱতাবাদ’
কথষাৰে এটা বাদৰ ৰূপ যদি লৈছিল আমি নাজানো। কিন্তু এইখিনি কথা জানোঁ যে নিজৰ স্থিতি
সম্পৰ্কে সন্দিহান, নিজৰ ৰাজনৈতিক অৱস্থান সম্পৰ্কে অনবৰতে সুবিধাবাদী ভূমিকা ল’বখোজা
সকল, আৰু “নাৰীবাদ” শব্দটো শুনিলেই “ওচৰ চুবুৰীয়াই শুনিলে কি ক’ব” বুলি ভাবি থকা মধ্যবিত্তীয়
মানসিকতাৰ লোকসকলৰ বাবে “মানৱতাবাদ” এটা সঘন উচ্চাৰিত শব্দ।
তথ্যসূচী-
১) Mahima Manchanda, “Why do we fear being
labeled as a Feminist in India?”: [http://letherlive.in/blog/why-do-we-fear-being-labeled-feminist-india]
২) Jessica
Barone, “The Modern F-Word: Why People Are So Afraid Of Feminism”: [http://elitedaily.com/women/call-me-the-f-word-feminism/1059133/]
৩)
Katherine Kelliher, “Why fear ‘feminism’?”
সমুদ্ৰ কাজল শইকীয়া
Samudra Kajal
Saikia,
Rajya Sabha
Television (RSTV), 3rd Floor, Talkatora Stadium Annexe Building,
New Delhi
110001,
Email:
kankhowa@gmail.com, mobile: +91 9811375594
No comments:
Post a Comment