কাৰ বাবে এই গীত গোৱা : ৰি যাক কৰিব নোৱাৰি

এজন শিল্পীৰ (দৃশ্যশিল্প বা প্লাষ্টিক শিল্পৰ কৰ্মী) বা এজন নাট্যশিল্পীৰ কিছুমান সমস্যা এজন কবিয়ে কোনোদিনেই হয়তো বুজি নাপাব। কবিতা এটা এশবাৰ বা এহেজাৰবাৰ ৰিপ্ৰিণ্ট কৰিলেও মূলগতভাবে কবিতাটোৰ একো হীন দেঢ়ি নঘটে। কবিতা এটাৰ ৰেল্পিকা (Replica) কৰাটো একো সমস্যাৰ কথায়েই নহয়। আপুনি আপোনাৰ টোকাবহীত আপোনাৰ ভাললগা কবিতা এটা অনায়াসে টুকি থ’ব পাৰে। তাত কবিতাটোৰ একো ক্ষতি নহয়। কবিতাটোৱে একো নেহেৰুৱায়। এনেকুৱা কেতিয়াও নহয় যে যিমানবাৰেই ৰিপ্ৰিণ্ট কৰি গৈ থকা হৈছে সিমানবাৰেই কবিতাটো মলিন হৈ গৈ আছে। আঠাইশ শাৰীৰ কবিতা এটা হয়তো বহুবাৰ কে’বাবাৰো প্ৰিণ্ট হৈ হৈ অৱশেষত মাত্ৰ দুশাৰীহে থাকিলেগৈ! কথাটো মজাৰ। কিন্তু তেনে হোৱাটো অসম্ভৱ। অৱশ্যে ছপা-প্ৰক্ৰিয়াত ৰসাস্বাদনৰ পথত লে’-আউট, ফণ্ট, স্থান বিভাজন আদিৰ কিছু কথা আছে (কিন্তু আমাৰ দেশত সেইবোৰকোনো গুৰুত্ব দিয়ে কোনে?)। কিন্তু পেইণ্টিং এখন এশবাৰ বা এহেজাৰবাৰ ৰিপ্ৰিণ্ট হোৱাটোতো দূৰৰে কথা, এবাৰৰ বাবেও সম্ভৱ নহয়। ফটো এখন তুলি আপুনি ফে’চবুকত দি হয়তো ক’ব পাৰে যে – চাওক এইখন পেইণ্টিং খন। কিন্তু নহয়। এইখন পেইণ্টিং খন নহয়। এয়া পেইণ্টিং খনৰ এখন ফটোগ্ৰাফহে। মূল পেইণ্টিংখনৰ পৰা এই ফটোখন শত শত যোজন আঁতৰত। পেইণ্টিং এখনৰ ৰেপ্লিকা নহয়। কৰিব খুজিলেও লগে লগেই সি হৈ উঠে অন্য এটা কৰ্ম – সম্পূৰ্ণ অন্য এটা অস্তিত্ব।

নাট্যকৰ্মীৰ সমস্যা একেটাই। বৰঞ্চ আৰু বেছি যন্ত্ৰণাদায়ক। নাটক এখন আপুনি বাৰে বাৰে কৰিবলৈ বাধ্য, নহ’লে চাবলৈ খোজা দৰ্শকক আপুনি নাটকখন কেনেকৈ দেখুৱাব? নকৰিলে দেখুৱাব নোৱাৰি। কিন্তু যি মুহূৰ্ততেই আপুনি মানুহে চাব খোজা সেই নাটকখন কৰি দেখুৱাব খুজিছে সেই মুহূৰ্ততেই বুজিছে যে এইখন আচলত দেখোন এখন বেলেগ নাটক। প্ৰতিটো পৰিবেশনৰ অভিজ্ঞতা একক আৰু অনন্য। এটা আনটোৰ ৰেপ্লিকা হ’ব নোৱাৰে। চেক্স কৰাৰ নিচিনা। যিমান বাৰেই আপুনি কৰে, প্ৰতিবাৰেই নতুন অভিজ্ঞতা।

এশবাৰ পৰিবেশন কৰাৰ পিছত সেই নাটকখন আৰু আৰম্ভণীৰ একেখন নাটক হৈ নাথাকে। নাটক কেৱল প্লে’ কৰিব পাৰি। ৰিপ্লে’ কৰিব নোৱাৰি।

এই সমস্যাবোৰ নাই বাবেই কবিকূলৰ ফোঁপজহ বেছি হয়। পাবত গজাৰ প্ৰৱণতাও বেছি। ফে’চবুকতো বহুত মানুহৰ লাইক আৰু কমেণ্ট পোৱাটোকে সফলতা বুলি ধৰি লোৱাৰ প্ৰবৃত্তিও বেছি। কিন্তু বহুল সংখ্যক দৰ্শকে দেখা পালে বা পঢ়িলে বুলিয়েই স্ৰষ্টাৰ ইপ্সিত দ্ৰষ্টা (Spectator) জনক সি চুবগৈ পাৰিলে বুলি ভবাটো ভুল। উদাহৰণ স্বৰূপে, আজিলৈকে অন্তত: হীৰুদাৰ “মৃত্যুওতো এটা শিল্প” বাক্যাংশৰ সৈতে হেজাৰৰো অধিকবাৰ সন্মুখীন হ’লোঁ বিভিন্ন ঠাইত, বিভিন্ন প্ৰসংগত। কিন্তু পাঠ নিৰ্মাণৰ বা ৰসগ্ৰহণৰ বহুত্বক স্বীকাৰ কৰিও ক’বলৈ বাধ্য হ’ম যে হীৰুদাৰ এই কথাষাৰৰ এটা মনপূত প্ৰসংগায়িতকৰণ আজিলৈকে চকুত নপৰিল। কবিতাটোৱে আজিও যেন তাৰ ইপ্সিত পাঠকজনক বিচাৰি ফুৰিছে।

সংখ্যগত ভাবে বহুতৰ মাজলৈ লৈ যোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়াটো জটিল, আনকি একপ্ৰকাৰে অসম্ভৱ বুলি জানে বাবেই চিত্ৰকৰ এজনে সেই ইপ্সিত দ্ৰষ্টাজনৰ অৱস্থান সম্পৰ্কে দ কৈ ভাবিবলৈ বাধ্য হয়। মুখা, মেক-আপ আদিবোৰেৰে নাট্যশিল্পক দৰ্শোৱা হয় যদিও, চৰিত্ৰায়ণকেই অভিনেতাৰ মূল কৰ্ম বুলি ধৰা হয় যদিও এটা সময় অভিনেতা জন নিজৰ গহন কোণলৈ উভতি আহি নিজৰ সৈতে নিজে মুখামুখি হ’বলৈ বাধ্য হয়।    

এই গোটেইবোৰ কথাৰ লগত পাৰফৰমেন্সৰ ডকুমেণ্টেচন সম্পৰ্কে যথেষ্ট চিন্তা চৰ্চাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আহি পৰে।