পাঠে পাঠান্তৰে (এক): কাব্যবস্তু

পাঠক আৰু পাঠক বুলিলে আমি যাক বুজোঁ‌ তাৰ বাহিৰেও সমালোচক, কবি আদি সকলোৰে মাজত নিহিত পাঠক-সত্বাৰ জটিল কথাখিনি আমি আগতে উল্লেখ কৰি আহিছোঁ‌। কবিতাৰ পঠণ পদ্ধতি সম্পৰ্কে আমি প্ৰায়ে বিভিন্ন প্ৰশ্নৰ সন্মুখীন হ'বলগীয়া হয়। বিশেষকৈ চৰ্চাৰ প্ৰতি আগ্ৰহী নতুন পুৰুষৰ সন্মুখত প্ৰশ্ন অধিক। ওৰে জীৱন চৰ্চাৰ মাজেৰে অতিবাহিত কৰা সকলেও কিছুমান চিৰায়ত প্ৰশ্নৰ পৰা হাত সাৰিবগৈ নোৱাৰে। এই প্ৰশ্নবোৰৰ কেন্দ্ৰবিন্দু অথবা লংগৰকেন্দ্ৰ অৰ্থাৎ এংকৰ-পইণ্ট স্থানু নহয়। একেটা প্ৰশ্ন যদি এটা সময়ত কবিতা এটা কেনেকৈ লিখিম তাক কেন্দ্ৰ কৰি উৎপন্ন হয়, সেই একেটা প্ৰশ্নৰে এংকৰপইণ্ট আন এটা সময়ত হয়তো হ'বগৈ কবিতা এটা কেনেকৈ পঢ়িম সেইখিনিত।

আমাৰ এইলানি আলোচনা এনে প্ৰশ্নবোৰৰ আধাৰতে আগবাঢ়ি চলিব। আমাৰ নতুন পুৰুষৰ মাজত কাব্যচৰ্চাৰ আৰু সামগ্ৰিক ভাৱে শিল্পৰ অভ্যাসৰ প্ৰভূত আগ্ৰহ আমি দেখা পালেও ইয়াৰ নিৰ্মাণ আৰু অনুধাৱণৰ দিশত কোনো ধৰণৰ আঁ‌হফলা আলোচনা সচৰাচৰ দেখা নাযায়। এখন মান্য হাতপুথিৰ অভাৱ আমি বাৰুকৈয়ে অনুভৱ কৰোঁ। এনে প্ৰেক্ষাপটত আমি নিশ্চয় শিল্পৰ নিৰ্মাণ আৰু ৰসাস্বাদন সম্পৰ্কীয় বাগধাৰাক আগুৱাই নিয়াৰ প্ৰয়াস কৰা উচিত।

এফালৰ পৰা চালে সকলো সৃষ্টিশীল কৰ্মৰ গুৰিকথা হ'ল মনৰ ভাব প্ৰকাশ কৰা। কিন্তু ইয়াৰ নিৰ্মণ পদ্ধতিত কাৰিকৰী আৰু ব্যৱহাৰিক জ্ঞান সমূহ আয়ত্ব কৰিবলগীয়া প্ৰসংগ। আমি চিনেমা নিৰ্মাণ, নাটকৰ অভিনয়, গীটাৰ বজোৱা এইবোৰ শিকিবলগীয়া বস্তু বুলি জানো আৰু মানো। সেই সূত্ৰেই সেই সমূহৰ বাবে প্ৰশিক্ষক অথবা প্ৰশিক্ষণ অনুষ্ঠানৰ সন্ধান কৰোঁ। আনকি দৃশ্যশিল্পকো প্লাষ্টিক আৰ্ট বুলি কোৱা হয় তাৰ বস্তুগত ৰূপটোলৈ চাই। আন একো নহ'লেও বস্তু এটা ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ হ'লে বস্তুটোৰ বস্তুধৰ্ম অনুধাৱণ কৰিবই লাগিব। মাটিৰ মূৰ্তি গঢ়োঁতাই জানিবই লাগিব মাটিৰ বস্তুগত ধৰ্ম কি। এটা উপাদান হিচাপে ইয়াৰ প্ৰয়োগ কেনেকৈ কৰিব লাগে। কিন্তু কিবা এটা কাৰণত আমাৰ মাজত এনে এটা ধাৰণাই শিপাই আছে যে কবিতা শিকিব নোৱাৰি অথবা এটা শিকিবলগীয়া বস্তু নহয়। কিন্তু শেষ বিচাৰত কবিতাও এটা বস্তু। কবিতা কেৱল এটা ধাৰণা বা অনুভৱ নহয়। ইয়াৰ এটা শাৰীৰিক অবয়ৱ আছে। গঢ় আছে। এটা ৰূপ আছে যাক সচেতন ভাবে কোনোবাই নিৰ্মাণ কৰে। মানৱ নিৰ্মিত যিকোনো বস্তুৰ ক্ষেত্ৰত যেনেকৈ স্কিল (কৌশল, দক্ষতা, অৰ্হতা) এটা প্ৰয়োজনীয় কথা, কবিতা নিৰ্মানৰ বেলিকাও স্কিল এটা অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়। ইমানতে ক্ষান্ত নাথাকি এই কথাটোও স্বীকাৰ কৰি চলিবই লাগিব যে নিৰ্মাণ-পদ্ধতিৰ বাহিৰেও পঠণ-পদ্ধতিৰ ফালৰ পৰাও এক ধৰণৰ প্ৰশিক্ষণৰ প্ৰয়োজন হয়। আনকি নিৰ্মাণ পদ্ধতিৰ আগতেই আহে পঠণ পদ্ধতিৰ সম্যক জ্ঞানৰ প্ৰয়োজনীয়তাখিনি। কবিতা এটা কেনেকৈ লিখিম সেই কথাৰ আগতেই আমি জানিব লাগিব কবিতা এটা কেনেকৈ পঢ়িম সেই কথাখিনি।      

কবিতাৰ লেখন বা পঠন পদ্ধতি সম্পৰ্কে থকা ভিন্নমতখিনি অথবা কবিতাৰ সংজ্ঞা সম্পৰ্কেই থকা বৈচিত্ৰময় আৰু কেতিয়াবা এনেকি পৰস্পৰ-বিৰোধী মত-মতান্তৰখিনিৰ মাজতেই আছে 'কবিতাৰ বাবে কোনো স্কুলৰ প্ৰয়োজন নাই' বোলা কথাষাৰৰ উৎস। কবিতা আৰু সামগ্ৰিকভাবে সৃজনীশীল কৰ্মৰ সৈতে জড়িত সমস্ত বাগধাৰাই বহুমুখী। নিৰ্দিষ্টতাবাচক ইয়াত একো নাই। বাগধাৰা কথাষাৰ ইয়াত এইবাবেই ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। কাৰণ কথাবোৰে যেনি তেনি অৱলীলাক্ৰমে আগবাঢ়ে। কোনোবা সময়ত একেটা বিষয়ৰ একেখিনি কথা দুটা বিপৰীত দিশেৰেও আগবাঢ়িবৰ উপক্ৰম হয়। সেয়েহে আমাৰ আলোচনালানিতো মাজে মাজে কিছুমান পৰস্পৰবিৰোধী স্থিতি কাৰোবাৰ চকুত পৰিব পাৰে। কিন্তু অলপ গমি চালেই ওলাই পৰিব যে পৰস্পৰবিৰোধী নুবুলি তাক আচলতে দ্বন্দাত্মক পৰ্যবেক্ষণ পদ্ধতি বোলাটোহে সমিচীন হ'ব। দ্বন্দাত্মক কেনেকৈ সেইটো বুজাবলৈ অলপ সাধাৰণীকৃত উদাহৰণ আগবঢ়োৱা যাওক। আজিৰ আলোচনাত হয়তো আমি সন্মত হ'লোঁ যে কবিতা এটা বস্তু, এটা নিৰ্মিত বা মানৱসৃষ্ট বস্তু আৰু সেই সূত্ৰেই ইয়াৰ নিৰ্মাণ আৰু পৰ্যবেক্ষণ দুয়োটাৰ বাবেই কৌশল আয়ত্বাধীন কৰিবলগীয়া বিষয়। কিন্তু একেলানি আলোচনা আগবঢ়াই গৈ কাইলৈ আমি আকৌ কথা পাতিম যে ভিন্নমতৰ সহাৱস্থানক নৎস্যাৎ কৰি কবিতা আৰু অকবিতাৰ দৰে এটা বাইনেৰীৰ সৃষ্টি কৰি আমাৰ মাজত মাজে মাজে মূৰ দাঙি উঠা স্বয়ম্ভূ অভিভাৱক সকলো আমাৰ বাবে আচলতে সুবিধাৰ নহয়। আমাৰ এটা মতে যদি ক'ব সাম্প্ৰতিক অসমীয়া ভাষাত কাব্যচৰ্চাৰ গতি-বিধি বৰ বেছি সন্তোষদায়ক নহয় আৰু তাৰ বাবে পদ্ধতিগত সমালোচনাৰ লগতে প্ৰণালীবদ্ধ চৰ্চাৰ প্ৰয়োজন আছে; তেনেহ'লে একেটা সময়তে আমাৰ আনটো মতে ক'ব আমি কবিতাক ৰক্ষা কৰিবৰ দায়িত্বভাৰ নল'লেও হ'ব। মানুহে কবিতাক ৰক্ষা কৰাৰ ধৃষ্ঠতা কৰিব নোৱাৰে, বৰঞ্চ কবিতাইহে যুগে যুগে মানুহক ৰক্ষনা-বেক্ষণ দি আহিছে।

অলপ সাৱধান হৈ মন কৰিলেই ওলাই পৰে যে আপাতদৃষ্টিত বিৰোধাভাস থকা যেন লগা এই মতখিনিৰ কিন্তু এংকৰপইণ্ট বেলেগ বেলেগ। সেয়েহে প্ৰতিটো আলোচনাৰ ক্ষেত্ৰতেই অৱস্থান গ্ৰহণ এটা গুৰুত্ব পূৰ্ণ দিশ হৈ ৰয়। কোনোটো অৱস্থানৰ পৰা কোনটো বিষয়লৈ দৃষ্টি নিক্ষেপ কৰা হৈ আছে সেই কথাটো আটাইতকৈ বেছি গুৰুত্বপূৰ্ণ। অৱস্থানৰ সামান্য সালসলনিয়েই গোটেই আলোচনাটোৰ গতিপথেই সলনি কৰি দিবৰ সম্ভাৱনা ৰাখে।

কবিতা যিহেতু শূনতে ওলমি নাথাকে, বস্তু হিচাপে ইয়াৰো এটা অৱস্থান আছে। সেয়েহে স্ৰষ্টাৰ অৱস্থান, দ্ৰষ্টাৰ অৱস্থান আৰু বস্তুৰ অৱস্থান- এই তিনিটা অৱস্থানেই আমাৰ আলোচনৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ।  

সমুদ্র কাজল শইকীয়া

Rajya Sabha Television (RSTV), 3rd Floor,

Talkatora Stadium Annexe Building, New Delhi – 110001

email: kankhowa@gmail.com, mobile: +91 9811375594