কাণখোৱাৰ ঘৰৰ ইতিবৃত্ত

The following piece of theatre and cultural writing was published in Sadin, an Assamese Weekly, 21st Oct 2011

কাণখোৱাৰ ডিছপোজেব্‌ল ঘৰ ১

কাণখোৱাৰ ঘৰৰ ইতিবৃত্ত

সমুদ্র কাজল শইকীয়া

গুৱাহাটীৰ মাজমজিয়াত ঘৰ এটা সাজিব খুজিছোঁ, যিটো ঘৰৰ কোনো স্থায়িত্ব নাথাকিব আৰু যিটো ঘৰ ৰাজপথেদি লৈ ফুৰাব পৰা হ'ব। এয়ে আমাৰ নতুন পাব্লিক আর্ট প্রকল্প যাৰ বিষয়বস্তু হ'ল "ঘৰ"। এতিয়া ঘৰ কথাষাৰত দেখাদেখিকৈয়ে দুটা কথা সোমাই আছে, "হোম" আৰু "হাউচ" (House/Home)। প্রতিজন ব্যক্তিৰে ব্যক্তিগত অভিজ্ঞতা, স্মৃতি, আৰু হেঁপাহ জড়িত হৈ থাকে ঘৰৰ লগত। ঘৰে কেতিয়াবা দিয়ে তিক্ত অভিজ্ঞতা আৰু কেতিয়াবা দিয়ে এটা প্রেমময় সপোন। এই অভিজ্ঞতা বা সপোনবোৰ আকৌ একোটা সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক নির্মাণৰ বহির্ভূত নহয়। পৰিয়াল কেন্দ্রিক এটা মূল্যবোধে ঘৰৰ ধাৰণাটোক জন্ম দিয়ে। এই মূল্যবোধৰ ঘৰটো যদি এহাতে এটা ধাৰণা মাত্র, অন্যহাতে আশ্রয়স্থল হিচাপে ই এটা একান্তই শাৰীৰিক প্রয়োজন। আকৌ ঘৰ বুলিলেই ঘৰ-হীনতাৰ কথাও সাঙোৰ খাই পৰে। আজিৰ তাৰিখত, দ্রুত নগৰায়ন আৰু বহুজাতিক সানমিহলিৰ পিছত আমি ভাবিবলৈ বাধ্য হওঁ অঘৰী মানে আচলতে কোন, অঘৰী বুলি আচলতে কোনখিনি মানুহক বুজাব পাৰি। যুগ যুগ ধৰি একেটা ঘৰতে নিশ্চিন্তে বাস কৰি অহা মানুহজনো আজিৰ বিক্ষিপ্ত সাংস্কৃতিক পৰিচয়ৰ প্রসঙ্গত নিজৰ ঘৰতে থাকিও অঘৰী হৈ পৰা নাইনে? অন্যহাতে উদ্বাস্তু যাযাবৰী জীৱন নির্বাহ কৰি ফুৰা ব্যক্তিবিশেষে বহু-ভাষিক বহু-সাংস্কৃতিক পৰিমণ্ডলতো ধাৰণাগত ঘৰ একোটা বিচাৰি পোৱা নাই জানো?

আজি কে'বাবছৰো ধৰি আমি "ঘৰ" বিষয়টোক লৈ কাম কৰি আহিছোঁ বিভিন্ন মহলত। এই প্রসঙ্গতে কিছু আলোচনাৰ সূত্রপাত হওক বুলিয়ে কলম তুলি লৈছোঁ। আমি পাতিব খোজা কথাখিনিত বহুতো দিশ একেলগতে সাঙোৰ খাই আছে। সেয়েহে আমি বিষয়ৰ পৰা বিষয়ান্তৰলৈ লাহে লাহে আগবাঢ়িম। পোণতেই "ঘৰ" কথাষাৰৰ লগত আমিনো কেনেকৈ আৰু কেতিয়াৰে পৰা জড়িত হৈ আছোঁ তাকেই কৈ লোৱা যুগুত বুলি ভাবোঁ। কাৰণ তেনেকৈয়ে আমাৰ ইপ্সিত বিষয়টোৰ প্রাসঙ্গিকতা দাঙি ধৰিব পাৰিম বুলি ভবাৰ থল আছে।

ঘৰৰ ভিতৰত ঘৰ আছে

ঘৰৰ ভিতৰৰ ঘৰটোৰ ভিতৰত আৰু এটা ঘৰ আছে।

ঘৰৰ ভিতৰৰ ঘৰৰ ভিতৰৰ ঘৰটোৰ ভিতৰত

আৰৰ এটা ঘৰ আছে।

ঘৰৰ ভিতৰৰ ঘৰৰ ভিতৰৰ ঘৰৰ ভিতৰৰ ঘৰটোৰ

ভিতৰত আৰ এটা...

নাজানোঁ, কোনটো ঘৰত তুমি আছা।

তোমাক বিচাৰি মই ইঘৰলৈ সোমাওঁ, তুমি সিঘৰলৈ যোৱা।

মই সিঘৰলৈ সোমালে তুমি যোৱা অন্য এটা ঘৰলৈ।

এনেকৈয়ে মোৰ দিন পাৰ হয়।

আজি বহুদিন হ’ল মই ঘৰলৈ সোমাব পৰা নাই

মই বাহিৰলৈ ওলাব পৰা নাই।

কিমানটা ঘৰেৰে মোৰ ঘৰটো সজা মই নাজানোঁ।

কোনেনো সাজিছিল তাকো নাজানোঁ।

জানোঁ মাথোঁ ইয়াৰে কোনোবা এটাত তুমি আছা।

তুমি আছা। অহৰহ ক’ৰবাৰ পৰা

জুমি আছা।

এই পাঠটিকে আধাৰ হিচাপে লৈ ২০০৩ নে ২০০৪ চনত শান্তিনিকেতনত এটা নাট্যধর্মী পৰিবেশনা কৰা হৈছিল। যিমানদূৰ মনত পৰে, সেয়ে আৰম্ভণী। তাৰ পিছত কেতিয়াবা ছবিত ঘৰ, কেতিয়াবা কবিতা আৰু গানত ঘৰ, কেতিয়াবা নাটকত ঘৰ। তেনেকৈয়ে দেৱাল চিত্রণত ঘৰ আকৌ তাৰেই নির্মাণ কৰা এনিমাচন চিনেমাতো ঘৰ।

২০০৯ চনৰ নর্থ ইষ্ট গ্রন্থমেলাত "কাণখোৱাৰ ঘৰ" নামেৰে এটি কবিতাৰ সংকলন প্রকাশ কৰিছিলোঁ। কিতাপখন বৰকৈ চলিল যেন নালাগিল, অসমীয়া পাঠক সমাজে কেনেকৈ ল'লে বা নল'লে আজিলৈকে গমেই নাপালোঁ। কিতাপখনত থকা কবিতালানি অসমীয়া কবিতাৰ সাম্প্রতিক 'ট্রেণ্ড'-বোৰৰ পৰা ইমানেই নিলগত আছিল যে অসমীয়া পাঠকৰ প্রতিক্রিয়া কেনে হ'ব পাৰে তাৰ ধাৰণাও কৰিব পৰা নাই। সি যি কি নহওক, সেই কবিতালানিতো "ঘৰ" বিষয়টোৰ প্রতি মোৰ ধাৰণা বা আগ্রহৰ আভাস সোমাই আছিল।

আৰম্ভণীৰে পৰা লালন ফকীৰৰ গান আৰু তাত থকা ঘৰৰ কল্পৰূপবোৰেই হয়তো আটাইতকৈ প্রভাৱশালী কাৰক হৈ আছিল। শান্তিনিকেতনক পঢ়ি থকা কালত বহুতো বাউল আৰু ফকীৰৰ লগে লগে ঘূৰি ফুৰি লালন ফকীৰৰ গানৰ প্রতি তীব্র ভাবে আকর্ষণ অনুভৱ কৰিছিলোঁ। লালন ফকীৰৰ গীতে মাতে ঘৰ কথাষাৰ বাৰে বাৰে শুনিবলৈ পোৱা যায় আৰু ই কে'বাঠাইতো কে'বাটাও বেলেগ বেলেগ মানে বহন কৰে। আমাৰ অসমীয়া দেহতত্বৰ গীততো মানুহৰ দেহ-ঘৰৰ কথা আছে। সূফীবাদী অথবা দেহতাত্বিক লোকগীতিৰ শ্রোতা মাত্রেই এই কথা জানে যে বহু সময়ত মানুহৰ দেহাটোকেই এটা ঘৰ বুলি ভবা হয় য'ত আত্মা বা আত্মন আহি বাস কৰি গুছি যায়। কেতিয়াবা এই দেহাটো এটা সঁজা য'ত 'অচিন পাখী' আহে আৰু যায়। অন্যত্র আমি আলোচনা কৰিম কেনেকৈ ঘৰ কথাটো আজান ফকীৰ আৰু পুর্বসূৰী গীতি-কবিকূলৰ বাবে এটা সঘনে ব্যৱহৃত চিত্রকল্প হৈ ৰৈছে। সি যি কি নহওক, লালন ফকীৰ আৰু সমসাময়িক বহুতো গীতিকাৰৰ বাবে ঘৰ কেতিয়াবা মানুহৰ দেহা, কেতিয়াবা এটা সত্বাৰ প্রতিৰূপ। এই সত্বা বা 'চেল্‌ফ' বহুমাত্রিক, বহুতৰপীয়া। এই ঘৰৰ ভিতৰলৈ সোমাই উৱাদিহ পোৱা নাযায়। এটা ঘৰৰ ভিতৰত কেইটা ঘৰ আছে নাজানোঁ। ঘৰটোত থাকে বা কোন, নাজানোঁ। যি কেইটা সত্বা এই ঘৰ বা ঘৰৰ সমস্তিবোৰত আছে তাৰ ভিতৰতো আকৌ কোননো গৃহস্থ কোননো প্রতিবেশী কোননো চোৰ ধৰিবকে নোৱাৰি। সূফীবাদি চর্চাই এই বিভিন্ন ঘৰৰ ভিতৰৰ আচল সত্বাটোকেই সদায়ে সন্ধান কৰি থাকে, লালন ফকিৰ, আজান ফকিৰ, হাসন ৰাজা, কবিৰ দাসৰে পৰা বুলে শ্বাহলৈকে সকলোৰে সন্ধান একেই।

"ৰুৱা দিলা পান্তি পান্তি মাৰলি দিলা যুটা" বুলি "আপোনাৰ ঘৰক এৰি পৰক লাগি কান্দে" মাধৱ দাসে। নাজানোঁ কোন সেই মাধৱ দাস, কোনেই বা সেই ঘৰৰ মাজত বহি থকা পূর্ণানন্দ হৰি। চিনি নাপাওঁ "নফালৰ নখনি দুৱাৰ"। লালনৰ ঘৰৰ কাষতে আইনাৰ নগৰ, তাতে এজন চুবুৰীয়া বাস কৰে যাক লালনে কাহানিও দেখা নাই। লালনে জানে তেওঁৰ ঘৰত আৰু কোনোবা এজন থাকে, কিন্তু মাজত যেন "লক্ষ যোজন ফাঁক"। লালনৰ ঘৰৰ তলাৰ চাবি পৰৰ হাতত থাকে। দেহতত্বৰ কবিয়ে আৰু কয় যে দেহৰ মাজত বাগিছা আছে। তাৰ ছয়জনা মালী। দেহৰ মাজত নদী আছে, তাত নাও চলে, তাৰ ছয়জন ব’ঠাধাৰী। দেহৰ মাজত ঘৰ আছে তাতে ছয়জন চোৰ সোমায়। পাঁচজনক চিনি পাওঁ, এজনক চিনি নাপাওঁ। "খুলি মোৰ ঘৰৰ চাবি কোনে মোক লৈয়ে যাবি" বুলি ৰবীন্দ্রনাথেও কান্দে। "মাজনিশা মোৰ এন্ধাৰ ঘৰত কোনে বাৰে বাৰে অহা-যোৱা কৰে" বুলি পার্বতি প্রসাদৰো ঘুমটি ভাঙে বাৰে বাৰে। মাটি-ঘৰ-কলহৰ কথা কবীৰায়ো বৰকৈ কয়। বাউলে সোধে, মন, তোমাৰ ঘৰত কেইজন বাস কৰে? এজনে ৰঙ ঢালে, এজনে ছবি আঁকে, সেই ছবিখন আকৌ নষ্ট কৰে কোনে? এজনে দোতাৰাত সুৰ তোলে, এজনে মঞ্জিৰাত তাল ধৰে, মাজত ধৰি সেই সঙ্গীত নষ্ট কোনে কৰে? 

এনেকৈয়ে বাৰে বাৰে আমি ঘৰৰ কথা শুনোঁ। ঘৰৰ চিত্রকল্প কেতিয়াবা আধিভৌতিক, কেতিয়াবা নিচক শাৰীৰিক-বাস্তবিক আৰু কেতিয়াবা একান্তই বিমূর্ত।

উত্তৰ-ঔপনিবেশিক চহৰ এখনৰ ঘৰবোৰ বেলেগ ধৰণৰ। লাহে লাহে নগৰলৈ ৰূপান্তৰিত হৈ পৰাৰ পিছতো গাঁও গাঁও বুলি আমি মানি থকা গাঁওবোৰৰ ঘৰবোৰ বেলেগ ধৰণৰ। পীট চিগাৰে গোৱা গানৰ দৰে বেছিভাগ ঘৰেই আচলতে বাকচ। যধে মধে সজা বাকচ, আটাইবোৰ দেখিবলৈ একে।

http://www.youtube.com/kankhowa#p/u/6/xhqiPtw5464

সকলোৱেই একো একোটা ঘৰ লৈ ঘূৰি ফুৰে। কোনোবাই বাহিৰৰ দুৱাৰত ডাঙৰকৈ তলা একোটা ওলোমাই থ’বলৈ ভাল পায়। কোনোবাই আকৌ কাহানিও দুৱাৰত খিলি নলগায়। কোনোবাই আকৌ এটা ঘৰৰ ভিতৰত আৰু কে’বাটাও ঘৰ সুমুৱাই থয়। ননচেন্স পদ্য লেখি ভাল পোৱা কাণখোৱায়ো ঘৰৰ কথা কয়। কাণখোৱাই নতুন কথা একো নকয়।

এই ঘৰ কেন্দ্রিক চিন্তা আৰু কর্মলানিৰ বাহিৰেও যোৱা এটা দশকত আমি কৰি অহা অন্যান্য কামতো পাকে প্রকাৰে আংশিক ভাবে হ'লেও ঘৰৰ কথা সোমাই আছে। ২০০৮ চনত কাঠমাণ্ডুত নেপালৰ ৰাষ্ট্রিয় প্রেক্ষাগৃহত এই স্থানচ্যুতিৰ বিষয়টোকেই কেন্দ্র কৰি নাটক কৰিবলৈ গৈছিলোঁ। "হেৰোৱা পৃষ্ঠাবোৰ" নামৰ সেই নাট্য অভিজ্ঞতাৰ এটা অংশ আছিল "মোৰ ককাদেউতাৰ চকীখন" নামৰ এটা কথিকা, যাৰ কেন্দ্রীয় বিষয়বস্তু আছিল ককাদেউতাৰ পুৰণা ঘৰটো ভাঙি নতুন ঘৰ এটা সজাৰ পিছত সেই নতুন ঘৰত পুৰণা ঘৰৰ চকিখনৰ বিসংগতি আৰু তাৰ লগত সাঙোৰ খাই থকা মূল্যবোধ বা আদর্শৰ সংঘাত। বিভিন্ন ঠাইত "ভূতবোৰ ক'লৈ গ'ল" নামেৰে কৰা এলানি নাট্যচর্চাৰো মূলতে আছিল গৃহচ্যুতি বা স্থানচ্যুতি।  

কাণখোৱাৰ ঘৰ সংকলনৰ কবিতাখিনি মূলতে পদ্য আৰু গান। পোণতে কাণখোৱা পদাৱলী নাম দিয়া হৈছিল যদিও কোনোবাই ভানুসিংহ পদাৱলীৰ পৰা অনুপ্রাণিত বুলি ভাবিব পাৰে বুলি সেই নামটো নিলগাই থোৱা হ'ল। সি যি কি নহওক, অসমীয়াকাব্যপ্রেমিয়ে আদৰি লওক নলওক, পৰৱর্তি কালত পাৰফমেন্স টেক্স হিচাপে ইয়াৰে কিছু সংযোজন আৰু পুণর্মার্জনাই এটা অন্য মাত্রাৰ সংযোগ কৰিলে।   

২৮ আগষ্ট ২০১০ তাৰিখে বৰোদাৰ এমেচাৰ ড্রামাটিক ক্লাবৰ ৭৫ বছৰীয়া উতসৱৰ অংশ হিচাপে পৰিবেশনা কৰা হ'ল কাণখোৱাৰ ডিছ্‌পোজেবল থিয়েটাৰ "ঘৰ কথা"। ইয়াৰে অংশ বিশেষ "অভিনেতাৰ দেহঘৰ" সাদিন কাকততে কবিতাৰ ৰূপত প্রকাশ হৈছিল।